Türkiye de ve Dünya da Kooperatifçilik

Dünya’da ve Türkiye’de Kooperatifçilik

Kooperatifçilik ile ilgili Dünyada ve Türkiye de kesin ve güvenilir bilgilere ulaşmak ne yazık ki güçtür.Bu konuda gelişmiş ülkelerde bile güncel ve kesin rakamlara zor erişilebilmektedir.

Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA) verilerine göre (https://ica.coop/en/facts-and-figures) Dünyada;

- 2,6 milyon dolayında kooperatif bulunmaktadır.

- 1 milyar dolayında kooperatif ortağı bulunmaktadır. Buna göre, dünyada her 7 kişiden birisi kooperatif ortağıdır.

- 250 milyon dolayında kişi gelirinin tamamını ve bir kısmını kooperatiflerde çalışarak elde etmektedir. Buna göre, Dünyada çalışanların %10’u kooperatiflerde çalışmaktadır.

- En güçlü 300 kooperatifin yıllık cirosu 2,1 trilyon ABD Dolarıdır. Bu tutar, birçok ülkenin yıllık gelirinden çok daha fazladır.

Dünya Türkiye

Başlangıç yılı 1844 1863

Kooperatif sayısı (bin) 2.600 53.259

Ortak sayısı (milyon) 1.000 7.422.994

Çalışan kişi sayısı (milyon) 250 0,1

Kooperatifçilik hareketinin başladığı ilk ülke olan İngiltere’den yaklaşık 20 yıl sonra kooperatifçilik alanında ilk çalışmaların başladığı Türkiye’de ise;

- 74 bin dolayında kooperatif bulunmaktadır. Bu, dünyadaki kooperatiflerin %2,85’ine denk gelmektedir.

- 74 bin dolayında kooperatif ortağı bulunmaktadır. Buna göre, Türkiye’de her 10 kişiden yaklaşık birisi kooperatif ortağıdır.

- 100 bin kişinin kooperatiflerde ve kooperatif iştiraklerinde çalıştığı tahmin edilmektedir. Bunun Türkiye’de çalışan nüfustaki payı %1’in altındadır. Diğer bir ifadeyle, Türkiye’de kooperatiflerin yarattığı istihdam dünyadakine kıyasla oldukça düşüktür.

- Kooperatiflerin toplam yıllık ciroları hakkında bilgiye ulaşılamamıştır.

Kooperatif Sisteminin Yapısı

Dünyada kooperatif sistemini şekil 1’deki gibi göstermek mümkündür. Buna göre, kooperatifler bir araya gelerek bölgesel kooperatif birliklerini, bölgesel kooperatif birlikleri bir araya gelerek ulusal kooperatif birliklerini, bunlarda Uluslararası Kooperatifler Birliği (ICA)’ni kurmuştur.

ICA’ne üye olanların hepsi kooperatif tüzel kişiliğine sahip değildir. Bunlardan bir kısmı kooperatiflerden sorumlu kamu kuruluşları, bir kısmı kooperatiflerin sahip olduğu ve iştirakçisi olduğu dernekler veya şirketlerdir. Bireysel olarak bazı kooperatiflerin veya kooperatiflerin sahip olduğu diğer hukuksal kimliklerden birine sahip olan örgütler de üye olabilmektedir. Özetle, sistemde yer alabilmek için kooperatif olma şartı yoktur. Olması gereken kooperatifler tarafından kurulmuş ve işletiliyor olmak, hatta kooperatiflerle ilgili olmak bile yeterli olabilmektedir.

Bazı ülkelerde kooperatiflerin bölge birlikleri yoktur.

Şekil 1. Dünyada kooperatifçilik sistemi

Dünya genelinden farklı olarak Türkiye’de kooperatifçilik sistemi çok daha kesin hatlarıyla ve yasa ile tanımlanmıştır. Buna göre, en az 7 kişi bir araya gelerek bir kooperatifi, en az 7 kooperatif bir araya gelerek kooperatif birliğini, en az 7 kooperatif birliği bir araya gelerek bir kooperatif merkez birliğinin ve en az 7 kooperatif merkez birliği, kooperatif birliği, kooperatif bir araya gelerek Türkiye Milli Kooperatifler Birliği (TMKB)’ni kurabilir. Buradan anlaşılacağı üzere, sadece TMKB’nde kural değişmiş, ona merkez birliklerinin yanı sıra (bölgesel nitelikli) kooperatif birlikleri, kooperatifler ve hatta başka yasalarla kurulan çiftçi örgütleri ortak olabilmektedir.

Bir fikir vermesi için, Türkiye’de kooperatifçilik sistemi şekil 2’de gösterilmiştir.